KABAALAN BOROS ! #SONGGORIB

 KONSEP MOKINONGOU

        Ø  POKOMOYON MOKINONGOU

Tumanud dii Morley (1991), imanon tokou do mokinongou nopo nga induo kogumu mantad mimboros, inggapat mantad mambasa om inglimo ko’ mantad do monuat. Kabaalan mokinongou nopo nga kabaalan ii kopohompit aktiviti kopongonuan do pomosunudan toi ko’ mesej. Kabaalan mokinongou diti kiwaa o duo kawo. Kawo nopo diri nga roitan do kabaalan pasif om kabaalan aktif. 

i)             Kabaalan pasif : Kabaalan pasif nopo nga pibarasan iso waya. Sabaagi poomitanan,susumikul korongou iso-iso maklumat ii pinaatod nga amu manahak sisimbar tu’ amu karati nunu komoyon do kopomosunudan dii.

ii)                   Kabaalan aktif : Kabaalan aktif nopo nga pibarasan duo waya. Sabaagi poomitanan, susumikul manahak do tisuli kumaa nunu nopo ii orongou maso  monuduk mongingia dau.

            Ø  PROSES MOKINONGOU

 

            Ø  POKOMOYON MIWARA

Tumanud tokoh Kamaruddin Hussin (1999), kabaalan momoros diti nopo nga iso koilaan do mimboros mooi kopowonsoi do iso  piombolutaan om momosunud iso-iso ahal,kopurimanan ginawo om pomusarahan ii otolinahas. Kabaalan momoros diti nogi kopohompit do poingkukuro mamarait om koloyuk-loyuko’ maso do momoros. Miagal dilo’ kabaalan mokinongou nogi kabaalan momoros diti nogi kiwaa o duo kawo ii roitan kawo sanwaya om kawo duo waya.

i)              Kawo sanwaya: kapaatadan do mesej ii amu kaanu do tisuli’.

ii)            Kawo duo waya: popohompit koduo-duo ii momoros om ii binarasan. Ii nopo momoros toi ko’ momosunud nga kaanu tisuli mantad ii binarasan dau.

ASPEKMIWARA                                                                                                                                

                                                     

i)              PROSODI

Tumanud (Car,P,2008), ponoriukan kokomoi prosodi nopo nga ponoriukan kowowoyoon suprasegmental miagal ko’ hodtol, loyuk, ngongos om tanaru toniba.

ii)             KALANTANGAN OTUS

Tumanud ( Nik Safiah karim, 2008), komoyon nopo do kalantangan otus nga intonasi do loyuk rolou ii haro soira popoboros panaandatan toi ko’ id boogian panaandatan. Sabaagi poomitanan, soira do monguhot tokou maya pibarasan nga mingkawas loyuk id dohuri dii panaadaatan.

iii)            HODTOL

 Rati nopo do hodtol nga popointong do kokodohon toi ko’ kolomoko iso-iso patod boros songira polombuson. Tanda nopo do hodtol nga [ ‘ ]. Tumanud (Lodefoged, 2006), putul boros ii pohontolon momoguno ogumu tenaga  ko putul boros ii amu pohontolon.  Hodtol diti koposuai do rati. Sabaagi poomitanan, hogot do tudu om tudu’. Rati nopo do tudu nga kawo do nintorusan. Tudu’ nopo nga ponuhu do mamantang taakanon toi ko’ tinumon nung mada tintod do mamanau.

iv)           LOYUK

Tumanud (Arbak Othman, 1983), loyuk nopo nga koinsaaton toi ko’ koinsiribaan kopuhodon do boros maso do momoros. Loyuk-loyuk diti onuan do tanda diakatik mooi popokito pinuhod do loyuk. Tanda nopo nga miagal ko, loyuk minsawat [ ],  loyuk tanga [ - ], loyuk kumawas [ ‘ ],  om nogi  loyuk osiriba [ ]. 

v)            NGONGOS

Ngongos nogi roitan do pikulaban toi ko unsur tumingkod (opian). Ujaran nopo diti nga sabaagi do popotongkiad unsur linguistik ii haro hogot, panaandatan toi ko toput boros. Jeda nonuan do lambang [ # ]. Unsur diti koposuai do rati. Poomitanan nopo nga okito hilo id kopohuyadan kapamakayan id watas kinoyonon sondii.   

vi)           KONORUON

 Konoruon diti nogi roitan do tanaru toniba maso do popolombus iso-iso tuni. Tinandaan iti do titik ii lohoon do mora.Tumanud ( Car. P, 2008), mora sabaagi istilah i gunoon do popohuyad anaru oniba id suang do boros linguistik. Lambang do fonem diti nopo nga [ : ]. Lambang [ : ] kirati do iso mora, lambang [ :: ] nopo nga duo mora om [ . ]  nopo kirati do opintanga mora.  Maya kopolombusan dilo, kosuai do rati ii iso-iso patod boros. Sabaagi poomitanan mantad  boros English, full om fool. ‘Full’ nopo  nga noponu om ‘fu:l’ nopo nga basug.

             Ø POKOMOYON MAMBASA

Tumanud di Siti Hajar Abd Aziz, mambasa nopo diti nga popoundaliu do mesej mantad ii monunuat do buuk kumaa dii mamambasa buuk . Kabaalan mambasa diti nogi haro o duo kawo misuai ii roitan do basaan mekanis (popolombus boros) om basaan mentalis (pakadaada)

                                       

 

           Ø MAMBASA MEKANIS

Basaan mekanis diti nopo nga iso waya do mambasa. Komoyon nopo basaan mekanis nga mambasa miampai popolombus mooi da do orotian dii mamambasa buuk o komoyon. Maya waya pambasaan diti nogi,oilaan do mongingia koilo ko amu ii tudukan dau do mambasa tu’ orongou dau poingkukuro ii susumikul do popolombus om koloyuk-loyuko’ maso do mambasa

           Ø  MAMBASA MENTALIS

Tumanud Cohen (1990),  basaan nopo nga pakadaada ii popohompit do mato om pomusarahan maso do mambasa. Pambasaan  diti nogi mooi da kaanu om karati ii mamambasa do nunu komoyon dii basaon dau. Nung intaan mantad aspek koponudukan do susumikul,kawo pambasaa diti nopo nga osonong kopio. Kawo pambasaan diti kopowonsoi susumikul ii milo mimparagat toi ko’ minsingilo do sondii.

             Ø  POKOMOYON MONUAT

Konsep nopo kabaalan monuat nga popohompit kopomogunoon panandaatan ii osonong, tanda basa, om ijaan ii koontok. Suatan ii atalang om oulud nogi nga intaan ngawi.Kabaalan monuat diti nogi kiwaa duo kawo.  Kawo diti miagal dii kabaalan mambasa.